Część I PODSTAWY TEORETYCZNE 19 Rozdział 1. Wybrane kierunki i konteksty kształtowania się psychologii wychowania w Polsce do 1939 roku (Cezary W. Domański) 21 1.1. Wczesna refleksja o psychologii wychowania 23 1.2. Pionierzy i prekursorzy 25 1.3. Psychologia wychowawcza na uczelniach wyższych – początki 31 Rozdział 2. Przedmiot badań psychologii wychowania (Janusz Trempała) 39 2.1. Kształtowanie się psychologii wychowania 41 2.2. Pojmowanie wychowania 42 2.3. Psychologia wychowania jako odrębna dyscyplina badań psychologicznych 46 2.4. Związek kształcenia i wychowania z rozwojem człowieka 50 2.5. Przedmiot badań psychologii wychowawczej jako stosowanej psychologii rozwoju człowieka 54 Rozdział 3. Podstawowe teorie i koncepcje psychologii wychowania i uczenia się (Hanna Liberska) 57 3.1. Asocjacjonizm i behawioryzm 59 3.2. Teorie społeczne i teoria społeczno-poznawcza 66 3.3. Konstruktywizm 72 3.4. Wychowanie w podejściu psychodynamicznym, humanistycznym i społeczno-kulturowym 75 Część II KLUCZOWE OBSZARY BADAŃ PSYCHOLOGII WYCHOWANIA 85 Rozdział 4. Procesy poznawcze (Ludmiła Zając-Lamparska, Monika Deja, Ewa Czerniawska, Maria Ledzińska) 87 4.1. Funkcje wykonawcze (Ludmiła Zając-Lamparska, Monika Deja) 89 4.2. Uczenie się i nauczanie (Ewa Czerniawska) 108 4.3. Od informacji do wiedzy w dobie globalizacji (Maria Ledzińska) 121 Rozdział 5. Procesy emocjonalno-społeczne (Anna Oleszkowicz, Anna Cieślik, Maria Czerwińska-Jasiewicz, Alicja Senejko) 133 5.1. Emocje i motywacja (Anna Oleszkowicz, Anna Cieślik) 135 5.2. System wartości człowieka w ciągu życia (Maria Czerwińska-Jasiewicz) 145 5.3. Samoregulacja i adaptacja (Alicja Senejko) 151 Rozdział 6. Różnice indywidualne (Andrzej E. Sękowski, Martyna Płudowska, Błażej Smykowski, Karolina Appelt, Jan Cieciuch, Włodzimierz Strus) 161 6.1. Zdolności (Andrzej E. Sękowski, Martyna Płudowska) 163 6.2. Kompetencje (Błażej Smykowski, Karolina Appelt) 172 6.3. Osobowość w psychologii wychowania (Jan Cieciuch, Włodzimierz Strus) 199 Rozdział 7. Uwarunkowania rozwoju i wychowania (Hanna Liberska, Marta Białecka-Pikul, Arkadiusz Białek, Martyna Jackiewicz, Dorota Suwalska-Barancewicz, Stefan Frydrychowicz) 215 7.1. Biologiczne podstawy nauczania i wychowania (Hanna Liberska) 217 7.2. Środowiskowe uwarunkowania rozwoju i wychowania w okresie dzieciństwa (Marta Białecka-Pikul, Arkadiusz Białek, Martyna Jackiewicz-Kawka) 241 7.3. Środowiska rozwoju i wychowania: od dzieciństwa do dorosłości (Hanna Liberska, Dorota Suwalska-Barancewicz) 253 7.4. Interakcje społeczne (Stefan Frydrychowicz) 280 Część III PSYCHOLOGIA WYCHOWANIA W PRAKTYCE: WYBRANE PROBLEMY 293 Rozdział 8. Praca psychologów wychowawczych z rodziną (Lucyna Bakiera, Elżbieta Dryll) 295 8.1. Rola rodziców w systemie wychowania instytucjonalnego (Lucyna Bakiera) 297 8.2. Praca psychologów wychowawczych z rodzicami i rodziną (Elżbieta Dryll) 306 Rozdział 9. Praca psychologów wychowawczych w szkole (Anna Oleszkowicz, Anna Cieślik, Grażyna Katra) 319 9.1. Praca psychologa z młodzieżą nad rozpoznaniem i rozwojem potencjału (Anna Oleszkowicz, Anna Cieślik) 321 9.2. Praca psychologa z nauczycielami-wychowawcami (Grażyna Katra) 330 Rozdział 10. Praca psychologów wychowawczych z dziećmi o nietypowym rozwoju (Roman Ossowski) 341 10.1. Nietypowość rozwoju jako przedmiot zainteresowania medycyny, psychologii rehabilitacyjnej i pedagogiki specjalnej 343 10.2. Problem typologii dzieci o nietypowym rozwoju 347 10.3. Problemy wspólne w rozwoju i wychowaniu dzieci o nietypowym rozwoju 348 10.4. Rehabilitacyjne znaczenie uczestnictwa w życiu rodzinnym 357 10.5. Kwestia przygotowania do aktywności zawodowej 358 10.6. Instrumenty rehabilitacji 358 10.7. Problemy swoiste rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży o nietypowym rozwoju 361 10.8. Wkład wiedzy o nietypowym rozwoju do psychologii różnic indywidualnych 363 Rozdział 11. Praca psychologów wychowawczych z dziećmi i młodzieżą z destrukcyjnymi zaburzeniami zachowania (Lidia Cierpiałkowska, Iwona Grzegorzewska) 367 11.1. Obraz kliniczny i przejawy destrukcyjnych zaburzeń zachowania 369 11.2. Biopsychospołeczne modele zaburzeń eksternalizacyjnych 376 11.3. Poradnictwo zdrowotne i interwencje psychospołeczne – implikacje dla praktyki psychologa wychowawczego 384 Rozdział 12. Praca psychologów w poradnictwie zawodowym − przygotowanie do kariery zawodowej w perspektywie całożyciowej (Anna Paszkowska-Rogacz) 391 12.1. Definicje i metafory kariery 393 12.2. Koncepcje wyjaśniające rozwój kariery 395 12.3. Współczesne poradnictwo zawodowe w perspektywie konstruowania życia 398 Rozdział 13. Wychowanie w grupach mniejszościowych (Barbara Weigl, Dominika Wiśniewska) 403 13.1. Mniejszości etniczne. Dziecko romskie w rodzinie i szkole 405 13.2. Słyszące dzieci niesłyszących rodziców. Świat Koda 407 13.3. Uchodźcy i migranci. Wychowanie po traumie 409 13.4. Trudne powroty do ojczyzny rodziców. Problemy powracających 410 13.5. Małżeństwa międzykulturowe. Dzieci dwukulturowe i dwujęzyczne 411 Rozdział 14. Wychowanie zdrowotne (Beata Ziółkowska) 415 14.1. Ustalenia definicyjne w ujęciu historycznym 417 14.2. Wyznaczniki zdrowia a analfabetyzm zdrowotny 419 14.3. Cele wychowania zdrowotnego w kontekście zagrożeń współczesnego świata . 421 14.4. Wychowanie zdrowotne – wskazania praktyczne 428 Rozdział 15. Wychowanie seksualne (Zbigniew Izdebski, Krzysztof Wąż, Joanna Dec-Pietrowska) 431 15.1. Specyfika problematyki wychowania seksualnego 433 15.2. Seksualność i rozwój psychoseksualny 433 15.3. Socjalizacja seksualna 434 15.4. Wychowanie seksualne a edukacja seksualna 435 15.5. Typy wychowania seksualnego i ich efektywność 435 15.6. Cele wychowania seksualnego 437 15.7. Wychowanie seksualne w rodzinie 438 15.8. Edukacja seksualna w polskiej szkole 439 15.9. Profilaktyka 443 Rozdział 16. Nowe obszary oddziaływań wychowawczych − wychowanie obywatelskie i środowiskowe (Beata Krzywosz-Rynkiewicz) 445 16.1. Dlaczego obywatelstwo jest ważne 447 16.2. Obywatelstwo – co to znaczy? Różne rozumienie roli obywatela 448 16.3. W szkole czy w środowisku – dylematy wychowania obywatelskiego 449 16.4. Wychowanie obywatelskie jako wychowanie środowiskowe – istota obywatelskiej socjalizacji 454 Rozdział 17. Organizacje w systemie wychowania (Marzanna Farnicka) 459 17.1. Założenia idei sieciowego rozwoju systemów edukacyjnych 461 17.2. Poziom społeczno-kulturowy: założenia dotyczące organizacji placówek oświatowych 463 17.3. Poziom operacyjny: struktura i organizacja środowiska wychowawczego 465