Narastający problem chorób alergicznych Patomechanizmy reakcji nadwrażliwości Wpływ wysiłku na odpowiedź immunologiczną i podatność Wysiłek fizyczny a mikrobiom Leczenie astmy i alergii w kontekście przepisów antydopingowych Adaptacja układu oddechowego do wysiłku fizycznego Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego a intensywny wysiłek u sportowców Nieżyt nosa u sportowców (alergiczny, powysiłkowy i inny) – odrębności patomechanizmów, przebieg kliniczny, różnicowanie Obturacja krtani indukowana wysiłkiem (EILO) Astma i alergia u polskich sportowców Astma wysiłkowa i powysiłkowy skurcz oskrzeli – epidemiologia i patomechanizmy Astma indukowana wysiłkiem i powysiłkowy skurcz oskrzeli – diagnostyka, różnicowanie Astma indukowana wysiłkiem i powysiłkowy skurcz oskrzeli – profilaktyka i leczenie Pokrzywki indukowane wysiłkiem Atopowe i kontaktowe zapalenie skóry u sportowców Obrzęk naczynioruchowy indukowany wysiłkiem Sportowiec z alergią i nadwrażliwością pokarmową Alergia i nadwrażliwość na leki u sportowców Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych Anafilaksja indukowana wysiłkiem Astma i alergia a nurkowanie Alergia i astma w warunkach wysokogórskich

1Wstęp do immunologii Dominika Nowis, Jakub Gołąb 1.1.Odporność nieswoista 1.1.1.Fagocytoza. Funkcje granulocytów i makrofagów 1.1.2.Układ dopełniacza 1.1.3.Komórki NK i nieswoiste komórki limfoidalne 1.2.Odporność swoista 1.2.1.Pierwotna i wtórna odpowiedź immunologiczna 1.2.2.Odpowiedź humoralna 1.2.2.1.Przeciwciała 1.2.2.2.Receptory dla fragmentów Fc przeciwciał 1.2.3.Odpowiedź komórkowa 11 1.2.3.1. Receptory limfocytów T 1.2.4.Powstawanie limfocytów 1.2.5.Krążenie limfocytów 1.2.6.Prezentacja antygenów limfocytom T 1.2.6.1.Główny układ zgodności tkankowej 1.2.6.2.Mechanizmy prezentacji antygenów 1.2.6.2.1.Prezentacja antygenów w połączeniu z cząsteczkami MHC klasy I 1.2.6.2.2.Prezentacja antygenów w połączeniu z cząsteczkami MHC klasy II 1.2.6.2.3.Krzyżowa prezentacja antygenów 1.2.6.2.4.Aktywująca synapsa immunologiczna 1.2.6.3.Regulacja profilu swoistej odpowiedzi immunologicznej i kontrola jej nasilenia 1.2.6.3.1.Regulacja profilu swoistej odpowiedzi immunologicznej 1.2.6.3.2.Mechanizmy kontroli swoistej odpowiedzi immunologicznej 1.2.6.3.2.1.Punkty kontrolne układu odpornościowego 1.2.6.3.2.2.Limfocyty T regulatorowe 1.3.Układ odpornościowy w zdrowiu i w chorobie 2Budowa i funkcje narządów limfatycznych PawełMatryba, MarekJakóbisiak, Jakub Gołąb 2.1.Szpik 2.2.Grasica 23 2.2.1. Inwolucja grasicy 2.3.Węzły limfatyczne 25 2.3.1. Zrąb i zatoki węzła 2.3.2.Unaczynienie węzła 2.3.3.Kora węzła 2.3.3.1.Komórki zrębu węzła 2.3.3.2.Limfocyty kory węzła 2.3.3.3.Komórki dendrytyczne kory węzła 2.3.3.4.Makrofagi węzłów limfatycznych 2.3.3.5.Inne komórki węzłów limfatycznych 2.3.4.Rdzeń węzła 2.3.5.Przepływ limfy przez węzeł i znaczenie tego zjawiska 2.4.Śledziona 2.4.1.Ogólna budowa śledziony 2.4.2.Zrąb śledziony 2.4.3.Unaczynienie śledziony 2.4.3.1.Tętnice 2.4.3.2.Zatoki i żyły śledziony 2.4.4.Miazga biała 2.4.5.Miazga czerwona 2.4.6.Czynność śledziony 2.5.Inne narządy i struktury limfatyczne 2.5.1.Plamki mleczne 2.5.2.Migdałki 2.5.3.Tkanka limfatyczna związana ze ścianą jelit 3 Przeciwciała i receptory limfocytów B i T Marek Jakóbisiak, Dominika Nowis, Witold Lasek 3.1. Przeciwciała i receptory limfocytów B 3.1.1.Ogólna charakterystyka przeciwciał 3.1.1.1.Budowa i właściwości 3.1.1.2.Klasy immunoglobulin 3.1.1.2.1.IgA 3.1.1.2.2.IgD 3.1.1.2.3.IgE 3.1.1.2.4.IgG 3.1.1.2.5.IgM 3.1.1.3.Przeciwciała matczyne przechodzące do płodu przez łożysko 3.1.1.4.Wartościowość, powinowactwo, awidność 3.1.1.5.Kompleksy immunologiczne 3.1.2.Receptory immunoglobulinowe limfocytu B 3.1.3.Powstawanie przeciwciał 3.1.3.1.Organizacja genów immunoglobulinowych człowieka 3.1.3.2.Rearanżacja i ekspresja genów immunoglobulinowych 3.1.3.2.1.Rearanżacja genów immunoglobulinowych i zmienność na złączach 3.1.3.2.2.Wyłączenie alleliczne i regulacja ekspresji genów immunoglobulinowych 3.1.3.2.3.Jednoczasowe wytwarzanie receptorów zbudowanych z IgM i IgD 3.1.3.2.4.Zmiany w genach immunoglobulinowych zachodzące po pobudzeniu limfocytu B przez antygen 3.1.3.2.4.1.Mutacje w obszarach genów immunoglobulinowych kodujących części zmienne przeciwciał 3.1.3.2.4.2.Przełączanie klas immunoglobulin 3.1.3.2.4.3.Jednoczasowe wytwarzanie przeciwciał i receptorów BCR 3.1.4.Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał 3.1.4.1.Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał klasy IgG 3.1.4.2.Inne receptory dla fragmentu Fc przeciwciał 3.1.4.2.1.Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał IgA i IgM 3.1.4.2.2.Receptor dla polimerycznych form przeciwciał 3.1.4.2.3. Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał IgE 3.1.5. Przeciwciała monoklonalne 3.1.5.1.Otrzymywanie przeciwciał monoklonalnych 3.1.5.2.Mianownictwo przeciwciał monoklonalnych 3.1.5.3.Modyfikowanie przeciwciał monoklonalnych w celu zwiększenia skuteczności ich działania 3.1.5.3.1.Pochodne PM o zmniejszonej masie cząsteczkowej 3.1.5.3.2.Immunokoniugaty zawierające przeciwciała monoklonalne 3.1.5.3.2.1.Koniugaty PM z radioizotopami 3.1.5.3.2.2.Immunotoksyny 3.1.5.3.2.3.Koniugaty PM z lekami 3.1.5.3.2.4.Immunocytokiny 3.1.5.3.3.Pochodne przeciwciał zawierające fragment Fc 3.1.5.3.4.PM i ich pochodne o podwójnej swoistości 3.1.5.4.Terapeutyczne zastosowanie przeciwciał monoklonalnych i ich pochodnych 3.1.5.5.Inne zastosowania przeciwciał monoklonalnych 3.2.Receptory limfocytów T wiążące antygen 3.2.1.Budowa receptorów limfocytów T wiążących antygen 3.2.2.Powstawanie receptorów limfocytów T wiążących antygen 3.3.Nadrodzina genów cząsteczek immunoglobulinopodobnych 4Główny układ zgodności tkankowej i prezentacja antygenów Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak 4.1.Budowa cząsteczek MHC klasy I 4.2.Budowa cząsteczek MHC klasy II 4.3.Główny układ zgodności tkankowej człowieka 4.3.1.Ludzkie cząsteczki MHC klasy I 4.3.2.Ludzkie cząsteczki MHC klasy II 4.3.3.Regulacja ekspresji genów dla cząsteczek MHC 4.3.4.Niezrównoważenie sprzężeń 4.3.5.Powiązania między układem HLA a występowaniem określonych chorób 4.4.Słabe antygeny zgodności tkankowej 4.5.Funkcja głównego układu zgodności tkankowej 4.6.Mechanizmy prezentacji antygenów limfocytom T 4.6.1.Prezentacja antygenów z udziałem cząsteczek MHC klasy I 87 4.6.1.1. Prezentacja krzyżowa 4.6.2.Prezentacja antygenów z udziałem cząsteczek MHC klasy II 4.7.Prezentacja antygenów w połączeniu z cząsteczkami CD1 oraz MR1 5Dojrzewanie limfocytów Jakub Gołąb 5.1.Dojrzewanie limfocytów T 5.1.1.Wczesna faza dojrzewania tymocytów 5.1.1.1. Selekcja p 5.1.2.Późna faza dojrzewania tymocytów 5.1.3.5.1.2.1. Selekcja pozytywna i negatywna 5.1.2.1.1.Restrykcja MHC 5.1.2.1.2.Komórki uczestniczące w selekcji tymocytów 5.1.2.1.3.Mechanizmy selekcji w grasicy 5.1.2.1.4.Powstawanie limfocytów T regulatorowych 5.2.Powstawanie limfocytów TyS 5.3.Dojrzewanie limfocytów B 5.4.5.3.1. Etapy rozwoju limfocytów B 5.3.1.1.Wczesne limfocyty pro-B 5.3.1.2.Limfocyty pro-B 5.3.1.3.Limfocyty pre-B 5.3.1.3.1. Selekcja pozytywna i negatywna limfocytów B 5.3.1.3.1.1.Selekcja pozytywna 5.3.1.3.1.2.Selekcja negatywna 5.3.1.4.Niedojrzałe limfocyty B 5.3.1.5.Dojrzałe limfocyty B 5.3.2. Powstawanie limfocytów B-1 6Krążenie limfocytów Jakub Gołąb 6.1.Etapy przechodzenia limfocytów przez ścianę naczynia 6.1.1.Etap I: toczenie się 6.1.1.1. Selektyny i ich ligandy 6.1.2.Etap II: aktywacja 6.1.3.Etap III: ścisła adhezja 6.1.3.1. Cząsteczki immunoglobulinopodobne uczestniczące w ścisłej adhezji 6.1.4.Etap IV: diapedeza 6.2.Regulacja krążenia limfocytów 6.2.1.Krążenie limfocytów dziewiczych 6.2.2.Krążenie limfocytów efektorowych i limfocytów pamięci 7Rozwój swoistej odpowiedzi immunologicznej Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak 7.1.Rozwój odpowiedzi komórkowej 7.1.1.Komórki prezentujące antygen 7.1.1.1. Komórki dendrytyczne 7.1.1.1.1.Populacje komórek dendrytycznych 7.1.1.1.1.1.Komórki cDC1 7.1.1.1.1.2.Komórki cDC2 7.1.1.1.2.Funkcje komórek dendrytycznych 7.1.1.1.2.1.Aktywacja komórek dendrytycznych 7.1.1.1.2.2.Sygnały kostymulujące komórek dendrytycznych 7.1.1.1.2.3.Cytokiny wydzielane przez komórki dendrytyczne 7.1.1.1.2.4.Inne interakcje komórek dendrytycznych z limfocytami T 7.1.1.1.2.5.Warianty prezentacji antygenów przez komórki dendrytyczne 7.1.2.Limfocyty B 7.1.3.Makrofagi 7.1.4.Inne komórki prezentujące antygen 7.2.Rozwój odpowiedzi humoralnej 7.2.1.Antygeny rozpoznawane przez limfocyty B 7.2.2.Migracja limfocytów w węzłach limfatycznych 7.2.3.Aktywacja limfocytów B 7.2.3.1.Grudkowe komórki dendrytyczne 7.2.3.2.Powstawanie ośrodków rozmnażania w grudkach 7.2.3.3.Dojrzewanie powinowactwa 7.3.Mitogeny i superantygeny 7.3.1.Mitogeny 7.3.2.Superantygeny 8Aktywacja limfocytów RadosławZagożdżon 8.1. Aktywacja limfocytów T 8.1.1. Rozpoznanie antygenu przez TCR 8.1.2 Synapsa immunologiczna 8.1.3.1.Wczesny etap przekazania sygnału z TCR i rola białek adaptorowych 8.1.3.2.Wewnątrzkomórkowe szlaki przekazania sygnału do aktywacji 8.1.3.2.1.Szlaki związane z metabolizmem fosfatydyloinozytolu 8.1.3.2.2.GTPazy i kaskady kinaz MAP 8.1.3.3. Zmiana fenotypu limfocytu T w wyniku aktywacji 8.1.4.Cząsteczki powierzchniowe wpływające na proces aktywacji limfocytów T 8.1.4.1.Cząsteczki kostymulujące 8.1.4.2.Cząsteczki hamujące aktywację 1.5.Anergia, wyczerpanie i apoptoza limfocytów T 8.2. Aktywacja limfocytów B 8.2.1.Sygnał aktywujący limfocyt B 8.2.2.Cząsteczki powierzchniowe wpływające na proces aktywacji limfocytów B 9 Mechanizmy cytotoksyczności limfocytów Witold Lasek 9.1.Wstępne etapy reakcji cytotoksycznej 9.2.Reakcja cytotoksyczna zależna od ziaren litycznych 9.2.1.Budowa ziaren litycznych 9.2.1.1.Perforyna 9.2.1.2.Granzymy 9.2.1.3.Granulizyna 9.2.2.Mechanizmy zabezpieczające komórki efektorowe przed działaniem własnych czynników cytotoksycznych 9.3.Genetyczne defekty związane z biogenezą i egzocytozą ziaren litycznych 9.4.Reakcje cytotoksyczne zależne od receptorów dla cząsteczek nadrodziny TNF 9.5.Apoptoza jako mechanizm efektorowy cytotoksyczności komórkowej163 10. Populacje i subpopulacje limfocytów Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Jakub Gołąb 10.1.Limfocyty B10.1.1. Limfocyty B regulatorowe 10.2.Limfocyty T 10.2.1.Subpopulacje limfocytów T pomocniczych 10.2.1.1.Limfocyty Th1 10.2.1.2.Limfocyty Th2 10.2.1.3.Limfocyty Th17 10.2.1.4.Limfocyty Tfh 10.2.1.5.Inne subpopulacje limfocytów T pomocniczych 10.2.1.6.Regulacja odpowiedzi immunologicznej przez limfocyty T pomocnicze 10.2.2.Subpopulacje limfocytów T regulatorowych 10.2.3.Subpopulacje limfocytów cytotoksycznych 10.3.Niekonwencjonalne limfocyty T 10.3.1.Limfocyty TyS 10.3.2.Limfocyty MAIT 10.3.3.Limfocyty NKT 10.3.4.Limfocyty GEM 10.4.Nieswoiste komórki limfoidalne 10.5.Komórki NK 10.5.1.Receptory komórek NK i sposób rozpoznawania komórek docelowych 10.5.1.1.Receptory z nadrodziny cząsteczek immunoglobulinopodobnych 10.5.1.2.Receptory lektynowe 10.5.1.3.Inne receptory i koreceptory komórek NK 10.5.2.Fizjologiczna rola komórek NK 10.5.2.1.Rola komórek NK w obronie przeciwnowotworowej 10.5.2.2.Rola komórek NK w obronie przeciwwirusowej 10.5.3.Wykorzystanie komórek NK w leczeniu nowotworów 10.5.4.Cytotoksyczność komórkowa zależna od przeciwciał (ADCC) 1Cytokiny Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak 11.1.Podstawowe właściwości cytokin 11.2.Receptory dla cytokin 11.2.1.Budowa receptorów dla cytokin 11.2.2.Przekazanie sygnału z receptorów dla cytokin 11.3.Interleukiny 11.3.1.Rodzina interleukiny 1 11.3.1.1.Receptory dla cytokin z grupy interleukiny 1 11.3.1.2.Właściwości biologiczne interleukiny 1 p 11.3.2.Interleukina 2 11.3.2.1.Receptory dla interleukiny 2 11.3.2.2.Właściwości interleukiny 2 11.3.2.3.Zastosowania kliniczne 11.3.3.Interleukina 4 11.3.4.Rodzina interleukiny 6 11.3.5.11.3.4.1. Reakcja ostrej fazy 11.3.6.Rodzina interleukiny 10 11.3.7.Rodzina interleukiny 12 11.3.8.Rodzina interleukiny 17 11.4.Interferony 11.4.1.Rodzaje interferonów 11.4.2.Powstawanie interferonów 11.4.3.Receptory dla interferonów 11.4.4.Działanie przeciwwirusowe 11.4.5.Wpływ na układ odpornościowy 11.4.6.Wpływ na proliferację i różnicowanie komórek 11.4.7.Zastosowania terapeutyczne 11.5.Chemokiny 11.5.1.Budowa i podział chemokin i ich receptorów 11.5.2.Funkcje chemokin 11.5.2.1.Wpływ chemokin na ukierunkowaną migrację komórek 11.5.2.2.Wpływ chemokin na aktywację komórek 11.5.2.3.Funkcje chemokin niezwiązane z układem odpornościowym 11.5.3.Mechanizmy regulujące działanie chemokin 11.6.Nadrodzina cząsteczek czynnika martwicy nowotworu 11.6.1.TNF-a 11.6.1.1.Synteza i budowa 11.6.1.2.Receptory dla TNF-a 11.6.1.2.1. Sygnały przekazywane przez receptory dla TNF-a 11.6.1.3.Wpływ TNF-a na układ odpornościowy 11.6.1.4.Próby zastosowań klinicznych 11.6.1.4.1. Zastosowanie inhibitorów TNF-a w klinice 11.6.2.Limfotoksyny 11.6.3.FASL (CD178, APO1L) 11.6.4.TRAIL 2Regulacja odpowiedzi immunologicznej i pamięć immunologiczna Marek Jakóbisiak, Radosław Zagożdżon 12.1.Kooperacja komórek podczas odpowiedzi immunologicznej 12.1.1.Odpowiedź humoralna 12.1.2.Odpowiedź komórkowa 12.2.Udział limfocytów T w regulacji odpowiedzi immunologicznej 12.3.Antyimmunoglobuliny i regulacja idiotypowa 12.3.1.Czynniki reumatoidalne 12.3.2.Przeciwciała antyidiotypowe 12.4.Udział receptorów dla fragmentu Fc przeciwciał w regulacji odpowiedzi immunologicznej 12.5.Udział czynników wiążących immunoglobuliny w regulacji odpowiedzi immunologicznej 12.6.Pamięć immunologiczna 12.6.1.Limfocyty B pamięci 12.6.2.Limfocyty T pamięci 12.6.3.Pamięć immunologiczna innych komórek 3Odporność nieswoista Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak 13.1.Rozpoznawanie drobnoustrojów przez nieswoiste mechanizmy odporności 13.1.1.Cząsteczki rozpoznające wzorce (PRM) 13.1.1.1.Wydzielane PRM 13.1.1.2.Powierzchniowe PRM 13.1.1.2.1.Powierzchniowe PRM uczestniczące w fagocytozie 13.1.1.2.2.Aktywujące receptory z grupy PRR 13.1.1.3.Wewnątrzkomórkowe PRR 13.1.1.3.1.Wewnątrzkomórkowe receptory TLR 13.1.1.3.2.Receptory typu NOD 13.1.1.3.3.Cytoplazmatyczne receptory dla kwasów nukleinowych 13.1.2.Udział receptorów PRR w indukcji zapalenia 13.1.2.1. Aktywacja komórek układu odpornościowego 13.2.Funkcja makrofagów i granulocytów 13.2.1.Powstawanie 13.2.2.Regulacja migracji komórek żernych 13.2.3.Aktywacja 13.3.Fagocytoza i mechanizmy cytotoksyczności komórek żernych 13.4.Mechanizmy zabijania drobnoustrojów przez komórki żerne i inne komórki 13.4.1.Mechanizmy tlenowe 13.4.2.Mechanizmy pozatlenowe i czynniki w nich uczestniczące 13.4.2.1.Defensyny 13.4.2.2.Czynnik bakteriobójczy zwiększający przepuszczalność 13.4.2.3.Katepsyna G 13.4.2.4.Lizozym 13.4.2.5.Inne czynniki 13.4.3.Białka i peptydy o działaniu przeciwmikrobowym wytwarzane przez komórki nabłonkowe 4Układ dopełniacza Marek Jakóbisiak 14.1.Klasyczna droga aktywacji dopełniacza 14.2.Lektynowa droga aktywacji dopełniacza 14.3.Alternatywna droga aktywacji dopełniacza 14.4.Kompleks atakujący błonę 14.5.Receptory dla składników dopełniacza 14.6.Inne właściwości dopełniacza 14.7.Regulacja układu dopełniacza 14.7.1.Błonowe czynniki regulujące aktywność dopełniacza 14.7.2.Osoczowe czynniki regulujące aktywność dopełniacza 5Odporność w błonach śluzowych i skórze Witold Lasek, Dominika Nowis, Jakub Gołąb 15.1. Mechanizmy obronne w błonach śluzowych 15.1.1. Mechanizmy obrony błony śluzowej układu pokarmowego 15.1.1.1.Mechanizmy i bariery obrony nieswoistej 15.1.1.2.Swoiste mechanizmy obrony błony śluzowej układu pokarmowego 15.1.1.2.1.Miejsca indukcji odpowiedzi immunologicznej 15.1.1.2.2.Mechanizmy regulujące powstawanie komórek plazmatycznych wytwarzających IgA 15.1.1.2.3.Miejsca fazy efektorowej odpowiedzi immunologicznej w błonach śluzowych 15.1.1.2.4.Mechanizm wydzielania IgA do światła jelita 15.1.1.2.5.Charakterystyka SIgA 15.1.1.2.6.Limfocyty śródnabłonkowe przewodu pokarmowego 15.1.1.3. Mechanizmy warunkujące utrzymanie homeostazy w układzie pokarmowym 15.1.1.3.1.Tolerancja pokarmowa 15.1.1.3.2.Rola prawidłowej mikroflory przewodu pokarmowego w obronie błon śluzowych 15.1.2.Rola wątroby w mechanizmach odporności w obrębie błon śluzowych 15.1.3.Tkanka limfatyczna i mechanizmy odporności w obrębie układu oddechowego 15.1.3.1.Mechanizmy odporności nieswoistej w układzie oddechowym 15.1.3.2.Specyfika NALT i BALT 15.1.4.Mechanizmy obronne w błonie śluzowej układu rozrodczego 15.2. Układ odpornościowy skóry 15.2.1.Komórki układu odpornościowego skóry 15.2.1.1.Keratynocyty 15.2.1.2.Komórki Langerhansa - naskórkowe makrofagi 15.2.1.3.Komórki dendrytyczne skóry 15.2.1.4.Nieswoiste komórki limfoidalne 15.2.1.5.Limfocyty T 15.2.2.Wpływ promieniowania UV na układ odpornościowy skóry 6Immunologia ciąży Jakub Gołąb 16.1.Wczesne etapy ciąży 16.2.Odpowiedź immunologiczna w doczesnej 16.2.1.Rola komórek NK w ciąży 16.2.2.Makrofagi w doczesnej 16.2.3.Rola limfocytów w ciąży 16.3.Immunologiczne przyczyny niepłodności 16.4.Odporność bierna przekazywana przez łożysko i z mlekiem matki 7Neuroimmunologia Tomasz Stokłosa 17.1.Komunikacja układu odpornościowego i układu nerwowego 17.1.1.Unerwienie narządów limfatycznych - wpływ neuroprzekaźników na komórki układu odpornościowego 17.1.2.Rola układu odpornościowego w odczuwaniu bólu 17.2.Interakcje układu odpornościowego z układem endokrynowym 17.2.1.Rola hormonów w układzie odpornościowym 17.2.2.Oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa 17.3.Interakcje komórek i mediatorów układu odpornościowego w ośrodkowym układzie nerwowym 17.3.1.Działanie cytokin w mózgu 17.3.2.Pirogenne działanie cytokin 17.3.3.Prezentacja antygenów w ośrodkowym układzie nerwowym w kontekście bariery krew-mózg 17.4.Stres i jego wpływ na układ odpornościowy 8Immunohematologia Tomasz Grzywa 18.1. Układy grupowe krwinek czerwonych 18.1.1. Układ grupowy ABO 18.1.1.1. Antygeny układu ABO 18.1.1.2. Przeciwciała układu ABO 18.1.2. Układ grupowy Rh 18.1.2.1.Antygeny układu Rh 18.1.2.2.Przeciwciała układu Rh 18.2.Odpowiedź immunologiczna na immunizację antygenami grupowymi krwi 18.2.1.Powikłania potransfuzyjne 18.2.2.Konflikt serologiczny matczyno-płodowy i choroba hemolityczna płodu i noworodka 18.2.2.1.Konflikt serologiczny w układzie Rh 18.2.2.2.Konflikt serologiczny w układzie ABO 18.2.2.3.Profilaktyka choroby hemolitycznej płodu i noworodka 18.3.Niedokrwistości autoimmunohemolityczne 18.4.Małopłytkowość immunologiczna 18.5.Preparaty i leki stosowane w krwiolecznictwie 18.6.Podstawowe techniki immunohematologiczne 18.6.1.Test aglutynacji 18.6.1.1.Wykrywanie przeciwciał w klasie IgM 18.6.1.2.Wykrywanie przeciwciał w klasie IgG 18.6.1.2.1. Test antyglobulinowy 18.6.1.2.1.1.Bezpośredni test antyglobulinowy (BTA) 18.6.1.2.1.2.Pośredni test antyglobulinowy 18.6.1.3.Próba zgodności 18.6.2.Zasady badań stosowane w immunohematologii 9 Odporność przeciwzakaźna Jakub Gołąb, Dominika Nowis 19.1.Rozwój odpowiedzi przeciwzakaźnej 19.2.Odpowiedź typu 1 19.2.1.Główne etapy rozwoju odpowiedzi typu 1 19.2.2.Mechanizmy efektorowe odpowiedzi typu 1 19.2.2.1.Nieswoiste mechanizmy efektorowe 19.2.2.1.1.Przeciwwirusowe działanie komórek NK 19.2.2.1.2.Przeciwwirusowe działanie interferonów 19.2.2.1.3.Aktywność makrofagów i komórek dendrytycznych 19.2.2.2.Swoiste mechanizmy efektorowe 19.3.Odpowiedź typu 2 19.3.2. Mechanizmy efektorowe odpowiedzi typu 2 19.3.2.1.Nieswoiste mechanizmy efektorowe 19.3.2.2.Swoiste mechanizmy efektorowe 19.4.Odpowiedź typu 3 19.4.1.Odporność przeciw bakteriom zewnątrzkomórkowym 19.4.1.1.Przebieg odpowiedzi nieswoistej w zakażeniach bakteriami zewnątrzkomórkowymi 19.4.1.2.Przebieg odpowiedzi swoistej w zakażeniach bakteriami zewnątrzkomórkowymi 19.4.1.3.Znaczenie mikrobioty dla regulacji funkcji układu odpornościowego 19.4.2.Odporność przeciwgrzybicza 19.4.3.Sepsa 19.5.Mechanizmy unikania odpowiedzi immunologicznej przez patogeny 20 Szczepionki Dominika Nowis 20.1.Rodzaje szczepionek 20.1.1.Szczepionki zawierające żywe atenuowane patogeny 20.1.2.Szczepionki niezawierające żywych atenuowanych patogenów 20.1.3.20.1.2.1. Szczepionki wektorowe i szczepionki mRNA 20.2.Adiuwanty stosowane w szczepionkach 20.3.Drogi podawania szczepionek 20.4.Rozwój odpowiedzi immunologicznej po szczepieniu 20.5.Czynniki wpływające na skuteczność szczepień 20.6.Nieswoiste korzystne działania szczepionek 20.7.Niepożądane działania szczepionek 21 Nadwrażliwość i alergie Witold Lasek 21.1.Nadwrażliwość typu I - alergie 21.1.1.Czynniki warunkujące wystąpienie alergii 21.1.1.1.Wpływ czynników genetycznych 21.1.1.2.Wpływ czynników środowiskowych 21.1.1.2.1.Czynniki infekcyjne 21.1.1.2.2.Czynniki toksyczne, zanieczyszczenia środowiskowe, leki i inne 21.1.1.2.3.Znaczenie sposobu odżywiania, diety i składników pokarmu 21.1.1.2.4.Ekspozycja na alergen 21.1.2.Alergeny 21.1.2.1.Standaryzacja alergenów 21.1.2.2.Struktura alergenów 21.1.2.2.1.Alergeny białkowe (wielkocząsteczkowe) 21.1.2.2.2.Alergeny małocząsteczkowe o charakterze haptenów 21.1.3.Mechanizmy reakcji alergicznych 21.1.3.1.Rola limfocytów Th2 21.1.3.2.Udział IgE w reakcjach alergicznych 21.1.3.2.1.Charakterystyka IgE 21.1.3.2.2.Receptory dla IgE 21.1.3.2.3.Regulacja wytwarzania IgE 21.1.3.3.Udział komórek tucznych i bazofilów w reakcjach nadwrażliwości typu I 21.1.3.3.1.Mechanizm aktywacji komórek tucznych i bazofilów 21.1.3.3.2.Mediatory i czynniki wytwarzane przez komórki tuczne i bazofile 21.1.3.3.2.1.Mediatory preformowane 21.1.3.3.2.2.Mediatory generowane 21.1.3.3.2.3.Cytokiny 21.1.3.4.Udział eozynofilów 21.1.3.4.1.Aktywność wydzielnicza eozynofilów 21.1.3.4.2.Rola eozynofilów w zakażeniach pasożytniczych 21.1.3.4.3.Udział eozynofilów w procesach alergicznych 21.1.4.Przebieg odpowiedzi immunologicznej na alergen 21.1.4.1.Reakcja natychmiastowa (anafilaktyczna) 21.1.4.2.Reakcja późna 21.1.5.Immunologia astmy 21.1.6.Immunoterapia alergenem (odczulanie) 21.1.6.1.Mechanizmy warunkujące efekt leczniczy immunoterapii SCIT 21.1.6.2.Inne warianty immunoterapii alergenem 21.1.7.Zastosowanie przeciwciał monoklonalnych w leczeniu alergii 21.1.7.1.Modulacja funkcji limfocytów T 21.1.7.2.Blokowanie IgE 21.1.7.3.Blokowanie funkcji eozynofilów 21.1.7.4.Neutralizacja alergenów in vivo 21.2.Nadwrażliwość typu II - reakcje cytotoksyczne 21.2.1.Reakcje potransfuzyjne 21.2.2.Konflikt serologiczny matczyno-płodowy 21.2.3.Cytopenie polekowe 21.3.Nadwrażliwość typu III - reakcje z udziałem kompleksów immunologicznych 21.3.1.Czynniki wpływające na odkładanie się kompleksów immunologicznych w tkankach 21.3.2.Przykłady patologicznych reakcji 21.4. Nadwrażliwość typu IV - reakcje z dominacją odpowiedzi typu komórkowego 21.4.1.Formy nadwrażliwości typu późnego 21.4.2.Alergiczny wyprysk kontaktowy (alergiczne kontaktowe zapalenie skóry) 22 Choroby autoimmunizacyjne Dominika Nowis, Paweł Matryba, Anna Czekalska 22.1.Mechanizmy chroniące przed autoagresją 22.1.1.Sekwestracja autoantygenu 22.1.2.Tolerancja autoantygenów 22.1.2.1.Tolerancja centralna 22.1.2.2.Tolerancja obwodowa 22.1.2.2.1.Brak skutecznej aktywacji wysoce autoreaktywnych limfocytów w obwodowych narządach limfatycznych - anergia i delecja klonalna 22.1.2.2.2.Hamowanie funkcji aktywowanych autoreaktywnych limfocytów - działanie punktów kontrolnych układu odpornościowego 22.1.2.3.Działanie regulatorowych limfocytów T i B 22.2.Czynniki sprzyjające rozwojowi chorób autoimmunizacyjnych 22.2.1.Czynniki genetyczne 22.2.1.1.Geny dla cząsteczek HLA 22.2.1.2.Inne geny 22.2.2.Płeć 22.2.3.Zakażenia 22.2.3.1.Mimikra molekularna 22.2.3.2.Przełamanie molekularnej sekwestracji autoantygenów i zmiana ich konformacji 22.2.3.3.Dostarczenie sygnału niebezpieczeństwa 22.2.3.4.Rozprzestrzenianie się epitopów 22.2.3.5.Zmiana mikrośrodowiska zakażonej tkanki i węzła limfatycznego drenującego limfę z jej okolic 22.2.3.6.Inne mechanizmy związane z zakażeniem 22.2.4.Urazy 22.2.5.Bakteryjna flora jelitowa 22.2.6.Inne czynniki zewnętrzne 22.3.Choroby autoimmunizacyjne człowieka 22.3.1.Podział ze względu na umiejscowienie autoantygenu 22.3.2.Podział ze względu na mechanizmy efektorowe 22.4.Perspektywy terapii chorób autoimmunizacyjnych 22.4.1.Immunoterapia swoista wobec autoantygenu 22.4.2.Immunoterapia nieswoista wobec autoantygenu 23 Niedobory odporności Eliza Głodkowska-Mrówka, Tomasz Stokłosa 23.1. Pierwotne niedobory odporności 23.1.1.Wybrane elementy diagnostyki pierwotnych niedoborów odporności 23.1.1.1.Badania odpowiedzi humoralnej 23.1.1.2.Badania odpowiedzi komórkowej 23.1.1.3.Badania układu dopełniacza 23.1.1.4.Wysokoprzepustowe badania genetyczne 23.1.1.5.Badania przesiewowe noworodków 23.1.2.Złożone niedobory odporności 23.1.2.1.Ciężkie złożone niedobory odporności 23.1.2.1.1.SCID T(-) B(+) 23.1.2.1.2.SCID T(-) B(-) 23.1.2.1.3.Terapia SCID 23.1.2.1.3.1. Terapia genowa 23.1.2.2.Złożone niedobory odporności o lżejszym przebiegu 23.1.2.2.1.Niedobór odporności związany z brakiem cząsteczek MHC klasy II (zespół „nagich" limfocytów) 23.1.2.2.2.Niedobór odporności związany z brakiem cząsteczek MHC klasy I 23.1.2.2.3.Niedobór ligandu CD40 (CD40L, CD154) 23.1.2.2.4.Niedobór ZAP-70 23.1.3.Złożone niedobory odporności przebiegające w zespołach chorobowych 23.1.3.1.Niedobory odporności przebiegające z wrodzoną małopłytkowością - zespół Wiskotta-Aldricha 23.1.3.2.Złożone niedobory odporności związane z zaburzeniami mechanizmów naprawy DNA 23.1.3.2.1.Ataksja teleangiektazja 23.1.3.2.2.Zespół Nijmegen 23.1.3.3.Złożone niedobory odporności związane z dysfunkcją grasicy i innymi zaburzeniami wrodzonymi 23.1.3.3.1. Zespół delecji 22q11.2 (zespół Di George'a) 23.1.3.4.Zespoły hiper IgE 23.1.3.5.Inne złożone niedobory odporności przebiegające w zespołach chorobowych 23.1.4.Niedobory odporności z przewagą zaburzeń wytwarzania przeciwciał 23.1.4.1.Agammaglobulinemia sprzężona z chromosomem X (Brutona) 23.1.4.2.Agammaglobulinemia dziedziczona autosomalnie recesywnie 23.1.4.3.Pospolity zmienny niedobór odporności i choroby o podobnym fenotypie 23.1.4.4.Niedobór odporności związany ze zwiększonym stężeniem IgM (zespół hiper-IgM) 23.1.4.5.Inne niedobory przeciwciał z prawidłową liczbą limfocytów B 23.1.5.Niedobory odporności związane z zaburzeniami regulacji aktywności odpowiedzi immunologicznej 23.1.6.Zaburzenia odporności nieswoistej 23.1.6.1.Niedobory odporności związane z zaburzeniami czynności komórek żernych 23.1.6.1.1.Wrodzone neutropenie 23.1.6.1.2.Zaburzenia reakcji tlenowych i powstawania ROS w fagocytach 23.1.6.2.Niedobory cząsteczek adhezyjnych 23.1.6.3.Dziedziczna wrażliwość na zakażenia prątkami 23.1.6.4.Epidermodysplasia verruciformis 23.1.6.5.Niedobory składników dopełniacza 23.1.6.6.Inne zaburzenia odporności nieswoistej 23.1.6.7.23.2. Wtórne niedobory odporności 23.2.1.Zakażenie HIV i zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS) 23.2.1.1.Budowa wirusa 23.2.1.2.Cykl życiowy wirusa 23.2.1.3.Odpowiedź immunologiczna przeciw HIV 23.2.1.4.Terapia i profilaktyka AIDS 23.2.2.Inne nabyte niedobory odporności 23.2.2.1.Niedożywienie 23.2.2.2.Choroby przewlekłe i metaboliczne 23.2.2.3.Czynniki jatrogenne 23.2.2.4.Niedobory odporności spowodowane przez autoprzeciwciała przeciwko cytokinom 23.2.2.5.Inne przyczyny nabytych niedoborów odporności 24 Immunologia transplantacyjna RadosławZagożdżon, Piotr Trzonkowski, Grzegorz WładysławBasak, Tomasz Stokłosa 24.1. Odpowiedź układu odpornościowego na przeszczep 24.4.1.Indukcja odpowiedzi na przeszczep alogeniczny 24.1.1.1.Prezentacja antygenu w czasie odpowiedzi na przeszczep alogeniczny 24.1.1.2.Udział odporności nieswoistej w indukcji odpowiedzi na przeszczep 24.1.2.Faza efektorowa odpowiedzi na przeszczep alogeniczny 24.1.2.1.Nadostre odrzucanie przeszczepu alogenicznego 24.1.2.2.Ostre odrzucanie przeszczepu alogenicznego 24.1.2.3.Przewlekłe odrzucanie przeszczepu alogenicznego 24.2.Czynniki immunologiczne wpływające na losy przeszczepionego narządu 24.2.1.Dobór w zakresie HLA 24.2.2.Przeszczepy niezgodne pod względem grup krwi układu ABO 24.2.3.Wykrycie uczulenia antygenami HLA 24.3.Przeszczepianie komórek krwiotwórczych 24.3.1.Poszukiwanie i dobór dawcy 24.3.2.Kondycjonowanie 24.3.3.Przeszczepienie i regeneracja 24.3.4.Odrzucenie przeszczepu komórek krwiotwórczych 24.3.5.Zaburzenia odporności po transplantacji 24.3.6.Choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi 24.3.6.1.Etap 1 - inicjacja 24.3.6.2.Etap 2 - aktywacja limfocytów T 24.3.6.3.Etap 3 - ekspansja i różnicowanie aloreaktywnych limfocytów T 24.3.6.4.Etap 4 - migracja aktywowanych limfocytów 24.3.6.5.Etap 5 - niszczenie docelowych narządów przez efektorowe limfocyty T 24.3.6.6.Zapobieganie i leczenie GVHD 24.3.6.7.Reakcja przeszczep przeciwko białaczce/nowotworowi (GVL/GVT) 24.4.Tolerancja transplantacyjna 24.5.Immunosupresja 24.5.1. Leki immunosupresyjne stosowane w transplantologii 24.5.1.1.Glikokortykosteroidy 24.5.1.2.Inhibitory drobnocząsteczkowe 24.5.1.2.1.Inhibitory kalcyneuryny (CNI) 24.5.1.2.2.Inhibitory kinazy mTOR 24.5.1.2.3.Inhibitory syntezy DNA 24.5.1.3.Przeciwciała i białka fuzyjne 24.6.Przeszczepy ksenogeniczne 25 Immunologia nowotworów Marek Jakóbisiak, Witold Lasek 25.1.Antygeny nowotworowe 25.1.1.Swoistość antygenów związanych z nowotworem 25.1.2.Heterogenność antygenów związanych z nowotworem 25.1.3.Ekspresja cząsteczek MHC na komórkach nowotworowych 25.2.Odpowiedź immunologiczna przeciw komórkom nowotworowym 25.3.Mechanizmy ułatwiające rozwój nowotworu 25.4.Immunoterapia nowotworów 25.5.25.4.1. Formy immunoterapii nowotworów człowieka 25.4.1.1.Terapia nowotworów przeciwciałami monoklonalnymi 25.4.1.2.Terapia adoptywna 25.4.1.3.Szczepionki przeciwnowotworowe 25.4.1.4.Inne formy immunoterapii nowotworów 25.4.1.4.1.Immunoterapia cytokinami 25.4.1.4.2.Inne preparaty stosowane w nieswoistej immunoterapii nowotworów